maandag 31 december 2012

Deelen herleeft

Het einde van de ‘koude oorlog’ resulteerde in de sluiting van Deelen als vliegbasis. Twee helikopter-squadrons gingen van Deelen naar Soesterberg en de vliegbasis werd herbestemd tot Militair Luchtvaartterrein. Dat was in het jaar 1995. Nog lang hierna is het op Deelen erg stil geweest. De sluiting van Soesterberg heeft daar verandering in gebracht. In dit artikel wordt terug gekeken op de ontwikkelingen die sinds 1995 rondom Deelen hebben plaats gevonden.
 
Het navolgende artikel verscheen eerder in de ´Spinner´, een uitgave van de Vrienden van het Militaire Luchtvaartmuseum. Het artikel is door de auteur (Gerben Tornij) overgenomen uit de uitgave nr.45 (Juli 2012).


Luchtvaartterrein

Op 1 december 1995 vertrok 300 Squadron als laatste operationele eenheid van de Vliegbasis Deelen. De aan de basis grenzende gebouwencomplexen werden grotendeels afgestoten, maar het vliegveld werd door Defensie aangehouden als militair luchtvaartterrein (MLT). Het ligt juist ten noorden van Schaarsbergen, waar de Luchtmobiele Brigade is gelegerd. En op korte afstand van de oefenterreinen Ederheide en Ginkelse Heide. Het is hierom dat het ´MLT Deelen´ regelmatig werd aangedaan door Chinook  en Cougar helikopters vanuit de vliegbasis Soesterberg. Personeel van de Luchtmobiele Brigade moet regelmatig worden getraind in de inzet van tactische transporthelikopters. Het MLT bleek hierbij als oefenlocatie goed te voldoen. Hoewel de startbaan 02-20 nog steeds herkenbaar is in de geluidscontour, bood de zonering ook voldoende ruimte voor het houden van helikopteroefeningen. Mede hierom zou het gebruik van Deelen weer toenemen na de sluiting van de Vliegbasis Soesterberg. De toename was voorzien en dit heeft geleid tot een tijdig herstel van voorzieningen op Deelen. Want in de jaren 2005-2010 werd achterstallig onderhoud in de meest relevante gebouwen weggewerkt en zijn operationele functies hersteld (brandweer, meteo, luchtverkeersleiding, opslagfaciliteiten, com-municatiesystemen). Ook werden rolbanen opnieuw verhard en zijn platforms en platformverlichting bijgeplaatst. Deze werk-zaamheden waren nog gaande toen het toegenomen gebruik van Gilze-Rijen in het voorjaar van 2010 tot klachten bleek te leiden. Aan de omwonenden in Gilze en Rijen kon worden gemeld dat Deelen een verlichting van de overlast zou bieden. En het is niet bij voornemens gebleven. In het afgelopen jaar zijn er op Deelen vrijwel iedere maand oefendoorstarts en nachtvliegoefeningen gehouden. Recent hoogtepunt in de vliegactiviteiten is de oefening ´Falcon Autumn´ geweest. In de periode van 26 september tot 7 oktober 2011 werd Deelen dagelijks gebruikt door tien tot vijftien helikopters, afkomstig van het DHC op Gilze-Rijen.


Vrijland

Na het vertrek van 300 Squadron in december 1995, raakten de hangars en de gebouwen aan de zuidzijde van de vliegbasis in onbruik. De resterende bezetting van het luchtvaartterrein werd geconcentreerd rond de gebouwen waar voorheen 299 was gehuisvest. Het open terrein tussen Vrijland en de Kop van Deelen werd afgescheiden van de vliegbasis. Op initiatief van de Stichting Landgoed Vrijland werden hier landbouwgronden omgevormd tot het Veteranenbos. Voor het opknappen van de toegangslaan op Oud-Vrijland en voor het toegankelijk maken van het landgoed voor het publiek, werd door de Provincie Gelderland een subsidie toegekend. Vanaf 1992 werden 350.000 jonge boompjes geplant en enkele jaren later werd in het nieuw gevormde bos een wandelroute aangelegd. In het jonge bos heeft in oktober 2004 een eerste asverstrooiing plaats gevonden. Rond die tijd was het de verwachting dat ook de hangars en de gebouwen op Nieuw Vrijland binnen afzienbare tijd zouden worden overgedragen aan Domeinen. Maar de aanwezigheid van asbest en bodemverontreinigingen hebben deze overdracht aanvankelijk uitgesteld en uiteindelijk zelfs afgesteld. Leegstand en verval werden een algemeen beeld op Nieuw Vrijland. Weer en wind kregen vat op de monumentale Junkers hangar.
 
De toestand van dit bijzondere gebouw werd zodanig slecht dat het dak van de aanbouwen op meerdere plaatsen bezweek. Vanaf 2005 keerde het tij. In dat jaar werden de Open Dagen van de KL op het MLT Deelen gehouden. Aanvullende middelen werden gevonden om een verder verval van gebouwen te voorkomen. In de Rijksbegroting van 2005 werd voorzien in het opnieuw onderbrengen op Deelen van ondersteunende functies. Dit vanwege het afstoten van de locatie Soesterberg.

De Junkers Halle was tot 1995 in gebruik voor stalling van de Alouette helikopters van het 300 Squadron

 
Kop van Deelen

Na het vertrek van de Groep Lichte Vliegtuigen resteerden op de Kop van Deelen vijfentwintig ongebruikte kantoren, manschappenverblijven en andere gebouwen. Omdat het aantal asielzoekers vanaf het midden van de jaren negentig was toegenomen, werd in de vrijgekomen gebouwen een opvangcentrum gevestigd. De Kop van Deelen heette nu het ´OC Ede´ van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Na de invoering van de Vreemdelingenwet 2000 nam de instroom van asielzoekers weer af. Het opvangcentrum werd per 1 april 2004 gesloten. Het terrein en de gebouwen werden door Defensie overgedragen aan de Dienst der Domeinen. Voor enkele gebouwen werd sloop voorzien, terwijl de overige gebouwen zouden worden verkocht ten gunste van het Ministerie van Financiën. Maar de mogelijke sloop van historische gebouwen bleek een maatschappelijke weerstand op te roepen.

Enkele jaren eerder was in opdracht van de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg een onderzoek uitgevoerd naar de historische betekenis van vliegveldcomplexen in Nederland. Juist over Deelen werd geconcludeerd dat het een uitzonderlijk gaaf voorbeeld was van een door de Duitse bezetter opgezet groot militair vliegveld. Voor nagenoeg het gehele vliegveldcomplex werd de monumentenstatus aangevraagd. Enkele jaren later werd deze ook verleend. Vanwege de monumenten en de planologische rand-voorwaarden van de locatie, bleek er voor de Kop van Deelen slechts een beperkt aantal gegadigden te zijn. In 2005 zijn het terrein en de gebouwen verkocht aan de Hoenderloo-groep. Nu worden hier aan jongeren met gedragsproblemen begeleiding en behandeling aangeboden.

Woonfuncties zijn ondergebracht in de voormalige manschappenverblijven, die daarvoor geheel werden gerenoveerd. De monumentale status van de gebouwen heeft bij de renovatie veel aandacht gekregen. Deze status had geen betrekking op de naoorlogse gebouwen. Enkelen hiervan zijn ondertussen gesloopt, waaronder het wachtgebouw en de hondenverblijven.
 
Het poortgebouw op de Kop van Deelen werd in 2006 gesloopt. Gelijktijdig werd het Gebouw 18 (de voormalige brandweerkazerne) geschikt gemaakt voor bewoning
 

Klein- en Groot Heidekamp

Ooit was op Klein Heidekamp de Leger Lucht Waarnemer School (LLWS) gevestigd. Eind jaren negentig zag Defensie geen bestemming meer voor de monumentale gebouwen op deze locatie. De gebouwen werden voor bewoning geschikt gemaakt en verhuurd.  Groot Heidekamp was tot 1999 het domein van de Luchtmacht Elektronische en Technische School (LETS). De LETS ging echter op in het Opleidings Centrum KLu (OCKLu) en alle technische opleidingen werden naar de vliegbasis Woensdrecht overgebracht. De gebouwen van de LETS werden overgenomen voor de opleidingen van de Luchtmobiele Brigade van de Koninklijke Landmacht. De Clement van Maasdijklaan werd aan de openbare weg onttrokken waarna het mogelijk werd om het LETS-terrein te integreren in de naastgelegen Oranjekazerne. Sinds enkele jaren zijn ook de legeringsgebouwen op Klein Heidekamp aan de kazerne toegevoegd.
 
Kamp Koningsweg Noord en Kamp Zeven Provinciën

  
 
Aan de Koningsweg in Schaarsbergen was lange tijd de luchtmachtkaderschool (LKS, later KKSL) gevestigd. Het einde van de koude oorlog en de opschorting van de dienstplicht leidden in de jaren negentig tot een verminderde opleidingsbehoefte. De KKSL sloot al in 1991 en halverwege de jaren negentig werden de kader- en de onderofficiersopleidingen nieuw opgezet in Woensdrecht. De Luchtmobiele Brigade nam de oude locatie over maar maakte er weinig gebruik van. In 2004 heeft de Dienst Landelijk Gebied (DLG) van het ministerie van LNV de opdracht gekregen om voor de gebouwen en de terreinen een nieuwe bestemming te vinden.
 Voormalig onderkomen van de ´Luftwaffehelferinnen´ uit 1943

De betrokkenheid van de DLG werd gevraagd om de planvorming en de herinrichting van de terreinen voor te bereiden. Van de nieuwe eigenaar werd behoud van monumenten en herstel van functies zoals natuur en recreatie gevraagd. In september 2010 werd overeenstemming bereikt over de overdracht aan een vastgoedontwikkelingsbedrijf. Op het Kamp Koningsweg Noord worden nu een congrescentrum en culturele organisaties ondergebracht. Van de gebouwen die niet als monument zijn aangewezen, wordt het grootste gedeelte gesloopt. Het Kamp Zeven Provinciën wordt omgevormd tot een landgoed met woonbestemming.

In de jaren vijftig werd de Radio Radar School gevestigd op het Kamp Zeven Provinciën. In 1944 gebruikte de Duitse bezetter deze dienstwoning